Xứ sở của nước và thạch thùng (tiếp theo và hết)

(J. M. Maulpoix)

Annam, Annamite, Tonkin, Indochine, Cochinchine, Vietnam: xứ này có bao nhiêu cái tên tất cả? Nhắc lại điều Jean Tardieu đã quan sát về Tonkin: tính không phân biệt và “những chuyện đầu cua tai nheo bất tận”. Xứ này là thơ: tôi không ngừng lẫn lộn mọi thứ với nhau. Con thạch thùng này, ví dụ thế, thở ra một tiếng kêu như chim, đậu trên bức tường căn phòng trắng. Ô vuông cỏ này tôi không rõ là bãi cỏ hay đầm lầy. Và tất cả những người đạp xe-ma này nữa, một chiếc khăn che ngang mặt, hay những người phụ nữ vô hình chỉ để lộ ra đôi mắt huyền sau mặt nạ khăn trắng bảo vệ làn da trống lại mặt trời.

Phần lớn mặc áo vải chảy và quần lụng thụng, quá ít váy, qúa bất tiện khi đạp xe hoặc làm việc. Rất ít ngực, rất ít hông: bóng dáng họ khó phân biệt với bóng dáng đàn ông.

Bởi chẳng khi nào trắng hoàn hảo, nên những chiếc áo được điểm tô sọc nhỏ hoặc ca-rô nhẹ xanh nâu: vẫn là của đất những sắc màu, những đường nét khoác lên dân tộc này đến tận nội đô.

.....

Hình ảnh bí ẩn: những tạo vật này kết thúc ở một đỉnh. Những cái đầu có dáng chóp nhọn. Các cô gánh gồng, kéo những chiếc xe thồ hay đạp lóc cóc dưới mưa, cái chao đèn bằng rơm ấy, tôi không biết phải nói thế nào, cho họ cái vẻ trẻ thơ và như là hoa cỏ. Những bóng dáng gần như bí hiểm: bằng cả thân mình, vươn về phía trời hay trĩu xuống mặt đất. Ấy là ngôn ngữ là nhận dạng của cảnh sắc, là mái nhà và những chiếc chuông biết đi.

Tưởng tượng xem những chiếc mũ như thế trên đầu những tay thủ lĩnh khổng lồ Texas hay Kavkaz? Cảm động đến vậy chỉ có thể là cái cách chiếc nón điểm thêm vào tấm thân mảnh dẻ và ôm trọn gần như cả cổ và đôi bờ vai. Người phụ nữ quẩy quang gánh như một cánh cung với cái nón làm tên bắn.

.....

Mộ chí quây thành từng cụm giữa đồng. Người chết nuôi người sống; họ kia, rất gần, chăm chút cỏ mọc dầy, và tràn trề lúa gạo. Họ say giấc hay dùng bữa cùng người. Người dâng họ hàng tập tiền đỏ, những ngôi nhà bìa, những đôi dép giấy, cái máy nghe đài, cái vô tuyến giả, quạt mát, xe đạp hay xe máy, đồng hồ để xem giờ ở thời vĩnh cửu. Người chủ tâm làm ra một cõi hư ảo. Một thể thơ đỏ và vàng chôn chặt trong hòm gỗ lớn, cũng đỏ và vàng, nơi đón nhận di hài của họ. Người chết giống những bài thơ. Đời họ như là bằng giấy.

.....

Hãy tưởng tượng một thành phố được thiết lập như thế: hai hay ba hồ nước xanh, một nhà thờ lớn xám, mấy ngôi chùa vàng và tía, với một lượng phố xá thế này: phố khuy cúc, những chiếc khóa kéo và len hàng cuộn, phố ống xả và chụp trục bánh xe, phố đồ cúng người chết, phố dép, phố đồ chơi trẻ em và sách vở, phố khóa và chìa, phố gấu bông, mũ và nịt ngực, đại lộ quạt máy, phố tre trúc và thang, phố kẽm và sắt tây, phố điện, phố búa với liềm, phố đồng hồ thạch anh, phố complet veston, phố chẳng bắt đầu hay kết thúc ở đâu hết cả, phố ngang qua đời và hòa vào đó những người qua kẻ lại.

.....

Ở Văn Miếu, những con rùa chở trên mai nặng nề, trong vĩnh cửu, những tấm bia Tiến sỹ thuộc nằm lòng biên niên ký những xuân lại đến thu.

Một người phụ nữ chơi nhạc, vỗ tay trước một dàn sáo lớn kiểu đàn phiến gỗ, ghép bằng thân sậy. Một phụ nữ khác hòa tiếng gõ phách lên đầu con ếch gỗ bằng một cái que.

Có thể ngạc nhiên lớn nhất đợi chờ người lữ hành là đây: những hình ảnh không phải vậy, và sự thực có vẻ tưởng tượng. Ảo ảnh du lịch hiện ra rồi biến mất quá nhanh, bị cái nhầm lẫn và cái mới quyến rũ, mà không được biết tới sức nặng của chiếc xe thồ, của cái cày hay đòn gánh, cũng như không được biết tới cái mềm mại hay độ dài của giấc ngủ say, mệt lử đử bên vệ đường, gần đống dưa hấu hay đu đủ.

Chuyến đi xa cho ta tưởng tượng về những bản sắc khác và những quen biết khác. Nhịp điệu khác. Cách yêu và được yêu khác. Nó cho ta hy vọng về những cơ may. Nó muốn tin vào những chân trời: những cuộc đời mơ mộng, những cuộc đời mở rộng.