Saturday, December 5, 2009

Không mặt trời - "Vậy là đã bao mùa qua rồi?"


Sans Soleil (1985) - Chris Marker - P.2
Anh tng viết cho tôi t châu Phi. Anh phân bit thi gian châu Phi vi thi gian châu Âu, và c thi gian châu Á na. Anh nói vào thế k 19 loài người đã có khái nim v không gian, và câu hi ln ca thế k 20 là s tn ti song hành ca các khái nim thi gian khác nhau. Nhân tin, bn có biết là đã tng có đà điu Ile de France?
Anh viết cho tôi rng trên đo Bijago, nhng cô gái tr được chn chng chưa cưới cho mình. Anh tng viết cho tôi rng ngoi ô Tokyo có mt ngôi đn th mèo. Tôi ước mình có th cho bn thy v đơn gin – không chút gi to - ca hai người đã đến đt mt tm gỗ chm trong nghĩa trang mèo đ cô mèo Tora ca h được bo v. Không nó chưa chết, ch chy đi mt thôi. Nhưng vào ngày nó chết s không ai biết phi cu khn cho nó thế nào, can thip vi cái chết thế nào đ ông có th gi nó bng tên tht được. Vy là h phi đến đó, c hai người, dưới tri mưa, đ làm l cha li nơi mng thi gian đứt gãy.
Anh viết cho tôi: Mình sẽ mất cả đời cố gắng hiểu cách vận hành của sự nhớ, cái này không đối lập với sự quên, mà với sự nối dài. Chúng ta không nhớ, chúng ta viết lại ký ức như là lịch sử được viết lại. Làm sao ai đó có thể nhớ cơn khát thế nào?
Anh không thích nói về cái nghèo, nhưng trong mọi điều anh chỉ ra đều có 4 chữ F của hình mẫu Nhật Bản. Một thế giới đầy những kẻ rỗi hơi, những kẻ ngu muội, những kẻ bên lề xã hội và những người Hàn Quốc. Quá nghèo để mà mua thuốc phiện, họ say sưa bằng bia, bằng sữa lên men, Ở Namidabashi sáng nay, cách trung tâm thành phố hoa lệ 20 phút, một nhân vật trả thù xã hội bằng cách điều khiển giao thông ở ngã tư đường. Điều xa xỉ người ta có thể làm là một chai sake thật to trong số những chai kia được tưới trên những ngôi mộ vào ngày của người chết.
Mình đã trả một tuần rượu trong một quán ở Namidabashi. Một chỗ như thế cho phép mọi người nhìn chằm chằm lẫn nhau bình đẳng; một ngưỡng nơi mỗi người đều tốt như bất cứ người nào khác – và biết điều đó.
Anh kể cho tôi về Jetty ở Fogo, trên đảo Cape Verde. Họ đã ở đó bao lâu đợi tàu, kiên nhẫn như những hòn cuội nhưng cũng đã sẵn sàng nhảy? Họ là những kẻ lang thang, thuyền trưởng, những dân du lịch vòng quanh thế giới. Họ tự tạo qua lai giống ở đây trên những tảng đá mà người Bồ Đào Nha từng dùng cho các tuyến xe lửa thời đô hộ. Một dân tộc của hư vô, một dân tộc của trống rỗng, một dân tộc chiều thẳng đứng. Thật ra, bạn đã bao giờ nghe thấy cái gì ngu hơn việc nói với mọi người như người ta vẫn dạy trong trường điện ảnh là đừng nhìn vào máy quay chưa?
Anh từng viết cho tôi: Sahel không chỉ là cái còn lại được phơi bày khi đã quá muộn; đó là một miền đất khô hạn chảy như là nước vào một con tàu rò rỉ. Những con thú phục sinh vào lúc diễn ra lễ hội hóa trang ở Bissau sẽ lại hóa đá, ngay khi một đợt tấn công mới biến đồng cỏ thành sa mạc. Đây là một trạng thái sống còn mà những nước giàu đã lãng quên, với một ngoại lệ - bạn thắng rồi nhé – đó là Nhật Bản. Những chuyến đến và đi liên tục của mình không phải là một cuộc kiếm tìm những sự đối lập; đó là một hành trình đi tới hai thái cực của sống còn.
Anh nói với tôi về Sei Shonagon, nàng hầu của Công chúa Sadako vào thế kỷ thứ 11, dưới thời đại Heian. Chúng ta đã bao giờ biết khi nào lịch sử thực sự được tạo nên? Những nhà cầm quyền thao túng và sử dụng những chiến lược phức tạp để đánh lẫn nhau. Quyền lực thật nằm trong tay một gia đình của những người thừa kế; triều đình của hoàng đế trở thành một nơi chẳng qua chỉ là một thâm cung bí sử với những trò chơi trí tuệ mà thôi. Nhưng trong khi học cách vẽ ra một thứ an ủi hoài niệm từ việc nghiền ngẫm cả những cái nhỏ nhặt nhất, nhóm nhỏ những kẻ ngồi rỗi này đã để lại dấu vết trên tính nhạy cảm Nhật Bản sâu sắc hơn cả tiếng sấm tầm tầm của những nhà chính trị. Shonagon đam mê lập các danh sách: danh sách những thứ trang nhã, “những thứ cáu giận”, hay thậm chí là “những thứ không đáng làm”. Một hôm nàng nảy ra ý phác một dang sách “các thứ làm tim đập nhanh”. Mình nhận ra khi quay phim rằng đó không phải là một tiêu chuẩn tệ; mình cúi rạp trước sự thần kỳ của nền kinh tế, nhưng điều mình muốn cho bạn xem lại là những lễ kỷ niệm ở quanh vùng.
Anh viết cho tôi: Trở về qua eo biển Chiba mình nghĩ về danh sách của Shonagon, về tất cả những ký hiệu mà một người chỉ gọi tên ra để làm tim đập nhanh, chỉ có tên. Với chúng ta, một mặt trời không hẳn là một mặt trời nếu không tỏa sáng, và một mùa xuân không hẳn là mùa xuân nếu không tinh khôi. Ở đây nếu đặt các tính từ vào có thể sẽ khiếm nhã như là để quên mác giá trên quà vậy. Thi ca Nhật Bản không bao giờ biến đổi. Có một cách để gọi thuyền, đá, hơi sương, ếch, quạ, mưa đá, con diệc, hoa cúc, bao gồm tất cả những cái đó. Báo chí gần đây tràn ngập câu chuyện về một người đàn ông quê Nagoya. Người phụ nữ anh yêu chết năm ngoái thế là anh vùi mình vào công việc – phong cách Nhật Bản – như một người điên. Có vẻ như anh thậm chí còn khám phá ra cái gì đó quan trọng trong ngành điện tử. Rồi đến tháng Năm anh tự tử. Họ bảo anh không thể chịu nổi khi nghe ai nói tới từ “Mùa Xuân”.

Friday, December 4, 2009

Không mặt trời

Sans Soleil (1985) - Chris Marker - P.1

(Favorite documentary filmmaker ever)

Hình ảnh đầu tiên anh kể cho tôi là về ba đứa trẻ trên một nẻo đường Iceland, năm 1965. Anh nói rằng với anh đó là một hình ảnh hạnh phúc và rằng anh đã thử vài lần kết nối nó với những hình ảnh khác mà không được. Anh viết cho tôi thế này: một ngày mình sẽ phải đưa riêng nó vào đoạn mở đầu của một bộ phim với một đoạn đen dài; nếu người ta không thấy hạnh phúc trong phim, ít ra họ cũng sẽ thấy màu đen.

Anh viết: Mình vừa về từ Hokkaido, hòn đảo phương Bắc. Người Nhật giàu có và vội vã thì đi bằng máy bay, những kẻ khác thì đi tàu phà: đợi chờ, bất động, tranh thủ gà gật. Thật lạ là những cái đó làm mình nghĩ tới một cuộc chiến trong quá khứ hay trong tương lai với những chuyến tàu đêm, những cuộc không kích, những hầm trú ẩn, những mảnh vỡ nhỏ của chiến tranh ám vào cuộc sống hàng ngày. Anh thích cái mong manh của những khoảnh khắc ngưng đọng của thời gian. Những ký ức ấy chỉ có mỗi chức năng là bỏ lại đằng sau mọi thứ ngoại trừ ký ức. Anh viết: Mình đã đi vòng quanh thế giới vài lần và giờ thì chỉ mỗi sự chán chường là còn làm mình quan tâm nữa thôi. Trên chuyến đi này mình đã theo dấu nó không ngơi nghỉ như một thợ săn ngoại hạng. Bình minh bọn mình sẽ tới Tokyo.